Als je, net als ik, een zwak hebt voor de verhalen achter je drankje, dan is jenever een spirit die je absoluut moet leren kennen. Vaak afgedaan als ‘de voorloper van gin’, is Nederlandse jenever zoveel meer dan een voetnoot in de geschiedenis. Het is een drank met een eigenzinnig karakter, een rijke historie en, geloof me, een verrassend grote invloed op de cocktails die we vandaag de dag drinken. Ik neem je graag mee op een ontdekkingsreis naar deze fascinerende spirit en laat je zien waarom jenever een welverdiende comeback maakt in de moderne cocktailwereld.
De vergeten voorvader: Een duik in de jenevergeschiedenis
De reis van jenever begint, zoals zoveel goede dingen, in de Lage Landen, ergens in de 16e eeuw. Anders dan vaak wordt gedacht, was het niet direct een drank voor puur genot. Nee, jenever begon zijn carrière in de apothekerskast, als een medicinaal drankje. De basis was ‘moutwijn’, een distillaat van gemoute granen zoals gerst, rogge en maïs, een beetje vergelijkbaar met hoe whisky wordt gemaakt. Deze moutwijn gaf jenever zijn kenmerkende, volle en soms wat broodachtige smaak – een wereld van verschil met de neutrale alcohol die vaak voor gin wordt gebruikt. Om de soms wat ruwe smaak van vroege distillaten te maskeren en vanwege de vermeende geneeskrachtige werking, werden jeneverbessen toegevoegd. Voilà, jenever was geboren! De naam zelf is natuurlijk afgeleid van die essentiële bes. Volgens Wikipedia gaan de eerste schriftelijke vermeldingen zelfs terug tot de 13e eeuw, maar het waren de Nederlanders die het distilleren in de 16e en 17e eeuw perfectioneerden.
Wat jenever extra interessant maakt, is het onderscheid tussen ‘oude’ en ‘jonge’ jenever. En nee, dat heeft, verwarrend genoeg, niet per se met de leeftijd van de drank te maken, maar met de productiemethode en het percentage moutwijn. Oude jenever, traditioneel gestookt in koperen pot stills, bevat een hoger percentage moutwijn (minimaal 15%), wat resulteert in een rijkere, complexere en soms lichtzoete smaak die liefhebbers van whisky vaak kan bekoren. Jonge jenever daarentegen, ontstaan na de uitvinding van de efficiëntere kolomdistillatie, bevat veel minder moutwijn (maximaal 15%) en is daardoor lichter, neutraler en scherper van smaak, meer lijkend op wodka of de London Dry Gin die we nu zo goed kennen. Deze tweedeling, die je ook terugvindt in de Maison du Whisky Gin Guide, biedt een fascinerend smaakspectrum binnen één drankcategorie.
De smaak van moutwijn
Die moutwijn is echt de sleutel tot het begrijpen van jenever. Het geeft een diepte en complexiteit die je in de meeste gins simpelweg niet vindt. Denk aan tonen van graan, soms een beetje notig of zelfs fruitig, naast de jeneverbes. Zoals Rynbende Spirits uitlegt, vormt deze moutige basis het hart van de traditionele jenever en onderscheidt het zich fundamenteel van zijn Engelse neef.
Van “Dutch Courage” tot cocktailicoon (en weer terug)
De populariteit van jenever bleef niet beperkt tot de Lage Landen. Engelse soldaten die hier vochten tijdens de Tachtigjarige en Dertigjarige Oorlog maakten kennis met jenever, die ze liefkozend (of misschien uit noodzaak) “Dutch Courage” noemden. Ze namen de drank mee terug naar Engeland. De Glorious Revolution van 1688, waarbij de Nederlandse Willem III van Oranje de Engelse troon besteeg, gaf de populariteit van jenever een enorme boost. Zoals By the Dutch beschrijft, werden Franse importen zoals brandy geboycot en de productie van graandistillaten in Engeland geliberaliseerd. Dit leidde tot een explosie van jeneverconsumptie, maar helaas ook tot de beruchte “Gin Craze” in de 18e eeuw. De Engelse pogingen om jenever na te maken waren vaak van erbarmelijke kwaliteit; goedkope, gevaarlijke toevoegingen zoals terpentijn en zwavelzuur waren geen uitzondering, zoals de BBC ooit treffend beschreef. Dit gaf ‘gin’ (de Engelse verbastering van jenever) een slechte naam.
Maar hier komt de verrassende wending die veel mensen – inclusief ikzelf, toen ik het voor het eerst ontdekte – niet kennen: in de 19e eeuw, de gouden eeuw van de cocktail in Amerika, was het niet de Engelse gin, maar juist de Nederlandse jenever die de show stal! Cocktailhistoricus David Wondrich heeft aangetoond dat wanneer vroege cocktailbijbels zoals Jerry Thomas’s “The Bar-Tenders Guide” (1862) spraken over ‘gin’ of ‘Holland gin’, ze vrijwel zeker jenever bedoelden. Saveur wijst erop dat klassiekers als de Julep, Sling en de originele Collins oorspronkelijk met jenever werden gemaakt. Jenever was de ruggengraat van de vroege Amerikaanse cocktailcultuur. Echter, door veranderende smaken richting drogere dranken zoals de Martini, de opkomst van de efficiëntere kolomdistillatie die leidde tot London Dry Gin, en natuurlijk de Amerikaanse drooglegging, verdween jenever langzaam van het toneel. Punch Magazine beschrijft hoe de opkomst van vermout en lichtere cocktails de voorkeur verschoof naar de helderdere Engelse gin.
Jenever in het glas vandaag: Meer dan alleen gin’s opa
Gelukkig is het verhaal van jenever nog lang niet uit. De laatste jaren zien we een fantastische heropleving. Gedreven door de ‘craft cocktail movement’ en een groeiende interesse in authentieke, ambachtelijke spirits met een verhaal, staat jenever weer volop in de belangstelling. Het is fascinerend om te zien hoe bartenders en liefhebbers de unieke kwaliteiten herontdekken. De Europese Unie heeft de culturele waarde erkend met een beschermde geografische aanduiding, wat helpt om de kwaliteit en authenticiteit te waarborgen.
Wat maakt jenever nu zo aantrekkelijk voor de moderne drinker en mixer? Het is die unieke brugfunctie tussen gin en whisky. Je krijgt de botanische complexiteit die je van gin kent, maar dan met de diepte en het moutige karakter van een whisky. Dit maakt het een ongelooflijk veelzijdige spirit. InsideHook benadrukt terecht dat jenever geen gin of whisky is, maar een categorie op zich. Het is die moutige rijkdom die het onderscheidt. Grote namen als Bols (met hun Wynand Fockink lijn) en innovatieve distilleerderijen zoals Rutte (bekend om hun experimenten met botanicals en graansoorten zoals haver) spelen een sleutelrol in deze renaissance. Ook merken als Bobby’s Genever, met hun Indonesisch geïnspireerde botanicals, laten zien hoe traditie en vernieuwing hand in hand kunnen gaan. Het is geweldig om te zien dat deze Nederlandse trots weer internationaal verkrijgbaar en gewaardeerd wordt.
Toch bestaat er nog steeds wat onduidelijkheid over jenever, zoals Distiller Magazine aankaart. Het werd soms meer als een merk (zoals Bols) gezien dan als een diverse categorie. Campagnes zoals “Genever: America’s Lost European Spirit” van SpiritsNL, gesteund door diverse producenten (waaronder Herman Jansen, Hooghoudt en Smeets) en de EU, helpen om de kennis over de verschillende stijlen (jonge, oude, korenwijn) te vergroten en het misverstand recht te zetten. Want geloof me, er is een wereld aan jenever te ontdekken!
Mixen met moutwijn: Jenever cocktails herontdekt
Oké, genoeg geschiedenis en theorie, tijd voor de praktijk! Hoe gebruik je jenever nu in cocktails? Het mooie is: de mogelijkheden zijn legio. Je kunt beginnen met het simpelweg vervangen van gin door jenever in klassiekers. Een Negroni met een goede oude jenever krijgt bijvoorbeeld een diepere, rondere smaak die prachtig samenspeelt met de Campari en vermout. Een Tom Collins wordt met jenever (zeker een oude stijl) ineens een heel ander, rijker beestje – de originele John Collins werd immers waarschijnlijk ook zo gemaakt.
Maar jenever leent zich ook uitstekend voor cocktails die traditioneel met whisky worden gemaakt. Denk aan de Old Fashioned of een Manhattan-variant. De moutige tonen van jenever sluiten hier naadloos op aan. Een cocktail die dit perfect illustreert, is de ‘Improved Holland Gin Cocktail’. Serious Eats beschrijft hoe deze variant op de Old Fashioned, met toevoeging van maraschino likeur en absint, juist de voorkeur geeft aan jenever (‘Hollands Gin’) vanwege diens rijke, moutige karakter. Het resultaat is complex en verrassend. Ik herinner me nog de eerste keer dat ik er een proefde – een openbaring! Cocktail Virgin Slut citeert David Wondrich die het een “rijke, geurige en heerlijke… New York Sazerac!” noemde. The Drunkard’s Almanac bevestigt de historische link en het unieke, ‘funky’ karakter dat jenever brengt.
Een andere klassieker waar jenever schittert, is de Martinez. Proof Cocktails legt prachtig uit hoe deze voorloper van de Martini, oorspronkelijk waarschijnlijk met (oude) jenever werd gemaakt. De combinatie van oude jenever, zoete vermout, maraschino en bitters is ronduit subliem en veel interessanter dan veel moderne Martini-varianten, als je het mij vraagt. Het recept dat ze delen is een absolute aanrader:
- 45 ml oude jenever
- 45 ml Italiaanse (zoete) vermout (Punt e Mes werkt wonderwel)
- 7.5 ml maraschino likeur
- 1 scheutje Angostura bitters
- 1 scheutje orange bitters
Roer alles goed met ijs en zeef in een gekoeld glas. Garneer met een sinaasappelzeste. Proost!
Maar wees vooral niet bang om te experimenteren! De moutige complexiteit van oude jenever doet het geweldig met citrus, kruidige siropen en bitters. Jonge jenever kan een subtiele basis vormen voor frissere drankjes, als een alternatief voor wodka of gin. De DrinkSkool gids mag gin dan wel de koning van de vroege cocktails noemen, maar de heropleving van jenever laat zien dat deze Nederlandse spirit nog lang niet is uitgespeeld.
Voorbij de hype: De blijvende charme van Hollands glorie
Jenever is zoveel meer dan een trend of een historisch artefact. Het is een levende drank met een ziel, diepgeworteld in de Nederlandse cultuur en geschiedenis, maar tegelijkertijd springlevend in de moderne cocktailbar. Zijn unieke positie tussen de frisheid van gin en de diepte van whisky maakt het een ongelooflijk boeiende spirit om mee te werken en van te genieten. Of je nu een doorgewinterde cocktailliefhebber bent of net begint met het ontdekken van de wereld van gedistilleerd, ik kan je alleen maar aanmoedigen: geef jenever een kans. Proef de verschillende stijlen, experimenteer ermee in je favoriete cocktails, of geniet er puur van, traditioneel met een ‘kopstoot’ (een biertje ernaast). Ontdek zelf de rijke, complexe smaken van deze Nederlandse schat. De invloed van jenever op moderne cocktails is misschien subtieler dan die van gin, maar zijn terugkeer verrijkt de cocktailwereld enorm. En dat, beste lezers, is iets om op te proosten!